آشنایی با پل های تاریخی استان کردستان

پل شیخ ( قلیچیان)

پل شیخ در دو کیلومتری شمال شهر سنندج و در مسیر جاده آسفالته روستای "بابا ریز" و " قلیچیان" روی رودخانه قشلاق احداث شده است. این پل در مسیر ارتباطی سنندج به بیجار و زنجان قرار دارد.

تاریخ دقیق ساخت پل و نام بانی آن مشخص نیست، اما با توجه به فرم ساخت و شیوه اجرای معماری طاق ها و پایه ها، گمان می رود که این پل در دوره قاجاریه ساخته و به تدریج در دوره های بعد، مرمت شده است. در دوران حکومت پهلوی اول، سه دهانه از شش دهانه پل که به صورت جناغی ( پنج  و هفت) بود، بازسازی شد. اکنون، قوس های پل از نوع رومی و جناغی است. پهنای پل شیخ 3/5 و ارتفاع آن از کف رودخانه 7/6 متر است. این پل دارای شش دهانه است. از این میان چهار دهانه میانی بزرگ تر از دو دهانه کناری است. از آنجا که این پل به وسیله یکی از افراد عارف وبانفوذ استان به نام " حاج شیخ شکرالله شهبازی" مرمت شد، به پل " شیخ " شهرت یافته است.

پل صلوات آباد

این پل در 15 کیلومتری جاده آسفالته بیجار- تکاب در روستای " صلوات آباد"، روی رودخانه " قزل اوزن" احداث شده است. پل در مسیر ارتباطی سلطانیه و زنجان با دیگر  شهرهای غرب کشور از جمله بهار همدان، کرمانشاه و سنندج قرار دارد. تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست، اما از شواهد پیداست که این پل با عناصر ویژه دوران صفویه ، به ویژه سنگ های حجاری شده و الگوهای معماری این دوران احداث ، و در دوره های بعد مرمت شده است.

در ساخت این پل از قوس های و سکوهای متعدد با رعایت کامل اصول پل سازی در معماری ایران استفاده شده است. پل صلوات آباد دارای 9 چشمه با دهانه های متفاوت است. طول پل 130 متر و ارتفاع آن به نسبت موقعیت محل، بین 4/8 تا 12 متر متفاوت است. بر اثر سیلاب های سال 1375 شمسی، پل دچار تخریب و ویرانی بیش از حد شد. عملیات مرمتی و تعمیراتی در این پل از سوی میراث فرهنگی استان به تازگی پایان یافته است.

پل فرهاد آباد ( پل امیر)

این پل در 15 کیلومتری شمال غربی شهرستان قروه، در روستای " فرهادآباد" قرار دارد و در مسیر جاده قدیمی بیجار، روی رودخانه " بایتمر" احداث شده است. پل فرهاد آباد دارای 8 دهانه و 80 متر طول است. چشمه های وسط این پل بزرگ تر از دیگر چشمه ها است . نوع قوس های به کار رفته در این پل عموماً جناقی است .

تاریخ ساخت پل به طور دقیق مشخص نیست و با توجه به شیوه معماری پل، به نظر می رسد که به احتمال قوی از پل های دوران صفویه ، باشد. این پل در زمان حکومت خسروخان اول مقارن با حکومت زندیه تعمیر و بازسازی شد و" فرهاد میرزای معتمدالدوله" زمانی که حاکم کردستان بود آن را مرمت کرد؛ از این رو آن را پل " فرهاد آباد" می نامند. از آنجا که این پل توسط امیر علایی به دست تعمیر سپرده شد، به نام پل امیر نیز مشهوراست.

تخریب و ویرانی پل در اثر سیلاب های بهاری در سال 1369 موجب شد که میراث فرهنگی استان، احیا و مرمت کامل پل را به انجام برساند. روستایی به نام " ویس مرید" از موقوفات این پل است.

پل قجور

این پل که روی رودخانه " قزل اوزن" نزدیک روستای "قجور" از شهرستان بیجار و در مسیر جاده کاروان رو زنجان- بیجار واقع شده، در 50 کیلومتری شهر بیجار قرار دارد. طول پل با احتساب دو انتهای آن104 و حداکثر ارتفاع آن 12 و طول گذرگاه آن 5/6 متر است. این پل دارای چهار دهانه ی نسبتاً بزرگ با قوس های جناغی است و با  استفاده از سنگ و ملات ساروج (مخلوطی است از آهک و خاکستر یا ریگ که در آب به مرور جذب انیدرید کربنیک کنند و آهکش به صورت سنگ آهک که محکم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می کنند) و آجر و گچ ساخته شده است.

پل قجور دارای چشمه های کوچک تری در دو طبقه است و در ساخت پایه های آن سنگ های حجاری شده به کار رفته است. در سال های اخیر، بر اثر شدت جریان آب رودخانه، همه چشمه های این پل به جز یکی خراب شده است. با توجه به نوع معماری آن احتمالاً مربوط به دوره ایلخانی است.

پل قشلاق

این پل در شرق شهر سنندج، نرسیده به پایانه مسافربری ، واقع و در کنار راه آسفالته و روی رودخانه قشلاق احداث شده است. تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست؛ اما به نظر می رسد بنای اصلی پل در دوران صفویه ساخته شده باشد. چنین نقل شده است که این پل در زمان " امان الله خان اردلان، تعمیر و مرمت کامل شد و بعد به دلیل خرابی و ویرانی بیش از حد، در سال 1268هـ.ق، " میرزا رضا وزیر کردستانی" پل را باز سازی کرد. وجود یک سنگ نبشته بر سینه کوه مجاور پل سال 1289هـ.ق، حکایت از تعمیر و مرمت پل در زمان " ناظم الایاله میرزا غلام حسین خان" دارد. پل قشلاق به پهنای 6 و طول 8 متر، دارای 6 دهانه است. میانگین ارتفاع این پل حدود 11 متر از سطح رودخانه است.

پل گاران

پل گاران روی رودخانه دایمی " گاران ( چم گاران) که از ارتفاعات بلند و برف گیر منطقه " سرشیوه" مریوان سرچشمه می گیرد، ساخته شده است. این پل ارتباط بین دو منطقه " جانوره" و " گاران" در مریوان را فراهم می سازد. پل در فاصله 12 کیلومتری شرق شهر مریوان و در 900 متری کارخانه آسفالت شهرداری واقع شده است.

احداث پل با بسترسازی آغاز ، و سپس پایه های آن ایجاد شده و در ساخت آن ملات سنگ، ساروج و آجر به کار رفته است. برای ساخت پایه های پل از سنگ های تراشیده استفاده شده است.

پل دارای دو پایه  شش ضلعی در میان رودخانه و دو پایه متصل به ارتفاعات طرفین رودخانه است و سه دهانه  ( چشمه) دارد. طول پل 42، عرض آن 5/9 و ارتفاع آن 6 متر است.

از آنجا که این پل ارتباط مریوان- سنندج را میسر می ساخت، احتمالاً در دوره " والیان اردلان" در زمان صفویه مرمت شده است. پل گاران در زمان ساسانیان ساخته شد و تا سال 1320 شمسی مورد استفاده بود.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان